Bánh xà lam. Ảnh:TL

Những ngày cuối tháng Chạp, nếu có dịp về quê hương Bình Thuận, bạn nhớ ghé xứ Duồng thưởng thức món bánh xà lam, để nghe hương vị ngọt ngào của Tết gọi mời.

   Chắc hẳn bạn thắc mắc, Duồng là xứ nào, ở đâu trên dải đất ngút ngàn biển xanh cát trắng? Duồng nay là xã Chí Công, thuộc huyện Tuy Phong, Bình Thuận, nhưng dân địa phương vẫn quen gọi cái tên quen thuộc từ thuở xa xưa. Bạn lại hỏi, làm sao đi đến. Tôi mách bạn một cách đi, không cần bản đồ hay định vị GPRS, cứ lần theo cảnh sắc và mùi vị quê mà tìm. Qua khỏi bờ sông Lũy, men theo con đường ven biển, bạn sẽ bắt gặp một làng chài thanh bình trên dải cát hẹp vươn mình ra biển, chính là Duồng. Nếu còn băn khoăn, bạn nhìn những bếp lò đắp bằng đất ở các con ngõ, tai nghe tiếng lốp bốp của gạo nếp nổ, mũi hít hà mùi thơm ngạt ngào nồng đượm xung quanh, chắc chắn là Duồng. Cứ mỗi độ xuân về, nhà nhà nơi xóm biển lại đỏ lửa rang nổ, làm món bánh xà lam chuẩn bị đón Tết.

   Trên bếp lửa đỏ rực, một cái chảo thật to đựng gạo nếp, bên trên chụp chiếc thúng to không kém, có khoét lỗ vừa đủ cho thanh cời xiên qua. Mặc cho cái nóng hầm hập và cơn gió chướng của tiết trời cuối năm, các dì các chị tay quệt mồ hôi, tay đảo đều cho hạt nếp bung xòe ra thành món nổ trắng ngần, dậy mùi thơm nức mũi. Bây giờ có máy nổ, bỏ nếp vào chỉ loáng cái là có ngay, nhanh chóng tiện lợi, nhưng nhiều nhà vẫn dùng kiểu bếp thủ công này, níu giữ không khí Tết xưa gợi nhiều nỗi nhớ. Tiếng tí tách của củi lửa, tiếng giòn giã của nổ râm ran trong không khí, cơn gió hăng hái chở mùi thơm len lỏi từng ngóc ngách xóm Duồng, đem Tết đến thật gần nơi làng chài heo hút. 

   Cánh đàn bà tụ tập quanh bếp nổ, tíu tít chuyện trò, hỏi han nhau sắm sửa gì chưa, năm rồi đi biển khá không, chỉ nhau chỗ này bán bông đẹp, đằng kia bán dưa hấu ngon. Cánh đàn ông rảnh rang sau tháng ngày lênh đênh trên đầu ngọn sóng, thỉnh thoảng ghé qua, góp vài câu chuyện mang về từ đại dương thăm thẳm, rủ rê “chiều làm vài xị nghen”. Đám trẻ con được nghỉ học, thỏa sức chơi đùa, chổng mông chu miệng thổi cho ngọn lửa bùng lên, hơi nóng liếm qua gương mặt nhem nhuốc thành một màu đỏ lựng. Tết rộn ràng theo tiếng nói cười rôm rả chạy khắp xóm chài.

   Cũng tên gọi bánh xà lam nhưng khác với bánh xà lam nướng bày bán khắp các tiệm tạp hóa lớn nhỏ, làm từ bột mì, đường và dừa nạo, là món ăn vặt quanh năm của vùng sông nước miền Tây, bánh xà lam xứ Duồng có cách làm đặc biệt của riêng mình. Trước nhà ngoại tôi ở xứ Duồng, qua biến thiên dâu bể nay chỉ còn dì Tư bám trụ. Có năm tôi tranh thủ về quê vào những ngày cuối Chạp, theo chân dì vào bếp, học làm món bánh quê mình. 

   Dì chuẩn bị nguyên liệu gồm âu đường trắng tinh, củ gừng cay nồng, thơm chín vàng ươm, đậu phộng rang giã nhuyễn, thêm ống dầu chuối. Và món không thể thiếu là nổ xay nhuyễn. Dì còn bày tôi bí quyết làm bánh thơm ngon là thêm sữa tươi và nho khô để tăng hương vị. 

   Lách cách chuẩn bị đủ các thứ xong xuôi, dì nấu nước đường, không quên thêm sữa tươi vào. Đến lúc sền sệt thì cho gừng, thơm, đậu phộng rang vào khuấy đều, tiếp theo là nổ, lúc này phải nhanh tay đảo đều để không bị vón cục, công đoạn này đòi hỏi sự thuần thục khéo léo thì bánh mới mịn màng, sau hết mới cho dầu chuối. Bấy giờ hỗn hợp đặc sánh, dậy mùi thơm phức. Nhân lúc hỗn hợp còn ấm, đổ ra chiếc mâm nhôm, ép cho mỏng đem phơi. 

   Chuyện phơi bánh cũng cần kỹ lưỡng, bởi Tết là mùa gió chướng, cát bụi mịt mù, lúc phơi bánh che đậy cẩn thận để bánh ráo ngon mà không dính bụi. Xong xắt thành từng miếng vuông độ hai lóng tay, lăn qua bột nổ áo đều bốn mặt, đính vài trái nho khô rồi gói vô miếng giấy hoa sặc sỡ. Giờ có không ít giấy gói, nhưng bánh xà lam chỉ gói bằng giấy hoa, tạo bên một bản giao hưởng sắc màu lộng lẫy.

   Những mẫu giấy hoa gợi cho tôi nhiều hoài niệm về Tết xưa, hồi đó cứ gần Tết là nhà nhà lo thay giấy bàn thờ, còn lại thì cắt thành hình trái cầu trái châu dây nhợ đủ màu trang trí cửa nhà cho đẹp mắt. Giờ đây không thiếu đồ trang trí được làm sẵn đủ kiểu đủ hình, giấy hoa ngày càng ít dùng. Vậy mà đem gói vô miếng bánh xà lam, bỗng thấy thân thương và đẹp lạ lùng. Nhìn dì thoăn thoắt gói, miếng bánh vuông vức gọn gàng, tôi cũng hăm hở trổ tài, mới hay gói cho đẹp không đơn giản chút nào. Tôi vuốt tới chỉnh lui, chiếc bánh miễn cưỡng thành hình, nhưng không sắc cạnh như dì. Dì tôi cười ghẹo, kiểu này không ai dám mướn. 

   Xong mẻ bánh, dì trang trọng bày lên bàn thờ cúng ông bà tổ tiên. Cùng với hoa trái, bánh xà lam góp phần cho mâm cỗ thêm sinh động sắc màu, tỏa hương thơm ngạt ngào khắp trên nhà dưới bếp. Bây giờ quà bánh có nhiều, nhưng bánh xà lam vẫn là món quê không thể thiếu ở mỗi nếp nhà xứ Duồng. Nó đã thành phong tục, thành nếp Tết ăn sâu vào tâm thức mỗi người, là món ăn truyền thừa tự bao đời của những người con xứ biển, là món đặc sản chỉ có tại doi cát cheo leo này. Không ai biết, cũng không ai thắc mắc món bánh thơm lừng ấy có tự thuở nào, chỉ biết nó là niềm tự hào, là nỗi nhớ cội nguồn của những người con xa xứ. Ngày Tết nhìn thấy bàn thờ nào có mâm bánh xà lam rực rỡ sắc màu, tôi liền có thể nhận ngay đồng hương, bởi chắc hẳn thành viên trong gia đình có người xứ Duồng thì mới dâng món bánh truyền thống trên bàn thờ gia tiên. 

   Mỗi lần về lại thành phố, tôi đem bánh mời bạn bè, đố đứa nào kể đủ tên nguyên liệu sẽ được toàn bộ bánh mang về. Bạn tôi thi nhau kể, đứa kể được vài món, đứa kể gần đủ nhưng không ai nói được thành phần chính là món nổ thơm lừng. Kết quả, mớ bánh đẹp đẽ đem chia đều chớ không ai ẵm trọn.

   Năm nào không thể thu xếp về quê, tôi lại chộn rộn nhớ không khí Tết trên bếp nổ quê nhà, thòm thèm miếng bánh dẻo mềm, thơm cay, nồng nàn hương vị Tết của rẻo đất nắng gió xứ Duồng…