Trời sáng. Phía xa xa bắt đầu hiện lên vệt màu đỏ ối. Mỗi ngày thấy mặt trời là một ngày mới. Ngày mới thì lại phải lên nương, làm rẫy, trồng sắn, tra hạt ngô, hái rau, cắt cỏ. Việc nhiều, Sồng chẳng nhớ hết và cũng chẳng thể biết khi nào hết việc. Việc nhà chồng không dám nghỉ. Mẹ chồng bảo, tao mua mày về rồi, sống làm trâu nhà này, chết làm ma nhà này. Sồng khóc.

   Mười bảy tuổi mang quần áo về nhà người lạ ở, gọi người lạ là bố, gọi người chưa quen là mẹ. Đêm phải ngủ cùng người mình không thương và cũng chẳng thương mình.

   Mẹ dạy khổ không được kêu, đau không được khóc. Cũng không được buồn.

   Buồn là không sống được đâu Sồng à. Mà rồi cũng quen thôi, chẳng biết buồn là gì nữa. Cái mặt nhìn vào chẳng ai biết là đang vui hay đang buồn. Thế mới làm dâu trong nhà người giàu nhất bản được.

   Về làm dâu quen con đường lên nương, quen con đường ra suối thì mới biết mặt chồng. Bố chồng bảo chồng phải đi học để sau còn về làm cán bộ. Vậy nên không được giữ chồng, không được để chồng mải mê mà quên việc học.

   Cả bản này chỉ có mỗi Mằn chồng Sồng là được đi học thôi. Sồng cũng chỉ được học hết lớp sáu là phải nghỉ học vào rừng với cha. Sồng là con gái lớn. Cả nhà đều trông vào đôi tay Sồng, trông vào đôi chân Sồng. Bố quanh năm uống rượu say. Rượu trong nhà không khi nào hết. Chỉ có gạo là lúc đầy, lúc vơi. Mấy đứa em sau Sồng đói thì ngửi mùi rượu mà ngủ. Tấm lưng mẹ thì cong rồi. Vì địu con trên lưng, vì cõng chồng say rượu về. Chẳng cơ nào thấy mẹ cười. Hay tại mẹ cũng để khuôn mặt mình khi nhìn vào chẳng ai biết buồn hay vui?

***

   Nhà nằm chênh vênh lưng đồi. Gió lùa lạnh ngăn ngắt. Tấm áo chẳng đủ che những vết xước lên nương buổi sáng. Mỗi lúc ngồi một mình, trong buồng không nghe thấy tiếng gió bên ngoài, không nhìn thấy ánh trăng thì Sồng lại nhớ tới căn nhà lạnh ngắt, nhớ mấy đứa em, nhớ bếp lửa và nhớ cả mùi rượu nồng nặc. Có khi muốn chạy đi trong đêm, vượt con dốc, vượt đồi, băng qua một đoạn đường rừng về chỉ để nhìn vào trong một cái, dúi vào tay mấy đứa em cái bánh làm bằng bột nếp. Rồi đi. Vậy mà... Tiếng chó sủa, tiếng người cười nói, tiếng người quát nạt lại trói lấy chân Sồng. Cứ ngồi im thế, lặng thinh cho tới khi mắt díu vào với nhau thì tựa lưng vào tường mà ngủ. Nằm xuống là cái mùi chồng lại vướng vít, không sao chợp mắt. Cứ mặc cho gió phía ngoài cánh cửa gầm réo, mặc cho trăng đi đi lại lại trên những ngọn đồi rồi chán lại nấp vào đám mây, mờ dần. Phía bên ngoài chồng gọi cửa cũng mặc.

   Sáng. Một màu đỏ ối quét lên mảng trời trống phía trước nhà. Sồng ghé vai len qua cánh cửa bếp đặt nồi cháo và nồi cám lợn, khói nồng nặc. Lửa làm má Sồng rực đỏ. Bố chồng bảo đêm mai là chồng về.

***

   Củi trong nhà chất đống quanh bếp. Ngô cũng đã nhiều. Rượu đã ủ trong hũ, thịt treo trên gác bếp. Cha chồng đã băng qua mấy quả đồi mời người nhà, họ hàng, những người thân trong bản sang uống rượu, mừng thằng con trai bản giỏi giang đi học trên thành phố về. Chồng gầy hay béo, trắng hay gầy? Chẳng biết khi gặp Sồng sẽ chào chồng trước hay để chồng chào trước. Đêm đầu tiên nằm cạnh chồng Sồng không ngủ, nghe tiếng ngáy khe khẽ của chồng dưới nền nhà mà dạ bồn chồn. Nửa đêm nghe tiếng gió rít qua khe cửa, ánh lửa bập bùng phía ngoài bếp người lại nóng ran, muốn xuống ôm lưng chồng, vùi mặt vào lưng chồng mà khóc rồi ngủ cho say. Nhưng rồi lại cứ nằm im như thế, cho tới khi tiếng con gà trống đầu đàn cất tiếng gáy thì trở dậy, bước chân nhẹ nhàng ra phía cửa, cúi đầu vào bếp. Mẹ chồng kéo tay lại gần, nhìn thật lâu vào cái váy rồi  thở dài rất nhẹ.

   Họ hàng đã ngồi chật năm cái chiếu, chỉ chờ mỗi cái xe máy đi đón Mằn về để nghe thằng cán bộ tương lai nói vài câu rồi uống rượu, ăn thịt. Sồng vẫn ngồi dưới bếp với mấy người đàn bà chuẩn bị cho một mẻ xôi thịt mới. Mùi khói lẫn mùi hơi bay kín gian bếp. Chị chồng chạy vào.  Lửa hun má, khói hun tóc, mùi thịt ám vào váy áo chồng ở thành phố về làm sao quen hả Sồng? Sồng im lặng. Phồng má thổi lửa... Chẳng muốn nghĩ tới đêm. Đêm chồng lại dải chăn nằm dưới đất thôi.

   Đến khi mẻ xôi thịt mới đã bày ra mâm thì chiếc xe máy nổ bịch bịch mới đưa Mằn về. Mằn bước xuống xe. Cái áo trên người đẫm ướt vì mồ hôi, bám rịt vào người. Đôi giày đen ám đầy đất trên đồi. Chỉ có chiếc cặp Mằn cầm là còn đen bóng và không có bùn. Mọi người trong nhà nháo nhác nhìn ra, đứng cả dậy. Cha chạy đến ôm thằng con trai chặt vừa một vòng tay miệng không ngớt cười. Người trong bản cũng kéo đến, người bên trong thì đến bắt tay, ôm. Người đứng ngoài phía hàng rào thì cố nhìn cho rõ chàng trai duy nhất bản được lên tỉnh học để về làm cán bộ to lắm, oách lắm. Cả bản này có ai học hết cái chữ ở trường nội trú trên huyện đâu. Vậy mà Mằn còn đi học trên tỉnh hẳn hoi.

   Mẹ nắm tay thằng con trai thật chặt rồi gọi con dâu lấy nước ấm cho chồng rửa chân, rửa mặt. Mấy người chị dâu giật đũa cả từ tay Sồng bảo đi lấy nước cho chồng tắm đi còn đứng đây làm gì. Sồng luống cuống gạt mồ hôi trên má, ướt cả cánh tay áo. Chị dâu cởi khăn trên đầu lau mấy vết nhọ vì khói trên trán Sồng.

   Chồng rửa mặt xong, vắt cái áo ướt mồ hôi lên dây. Sồng đứng bên cạnh từ nãy tới giờ chẳng nói lời nào cũng chẳng ngẩng đầu lên nhìn chồng. Đến khi chồng đi rồi Sồng kéo chiếc áo, mang ra suối.

   Tiếng bát, tiếng cốc chạm nhau leng keng.

   Tóc Sồng xỏa dài như một tấm thảm đen bồng bềnh trên khoảng nước trong vắt. Mái tóc còn vương mùi khói bếp. Sồng áp tấm áo lên mặt, không biết là mùi trên áo hay mùi cơ thể chồng. Chỉ biết là lạ lắm khiến Sồng sững sờ một hồi lâu. Cái mùi chẳng quen bây giờ ngửi lại thấy gan ruột bồn chồn, người cứ như run lên. Cái mặt không giấu được điều cái bụng nghĩ nữa rồi. Cũng là con người mà, là đàn bà cả thôi.

***

   Có tiếng ai gọi trên đồi, vọng qua khe, vang ra suối, vọng ra mặt nước. Sồng đập áo, ngẩng đầu lên, quay sang phải, sang trái, không thấy bóng người. Tiếng gọi mỗi lúc một nhỏ dần, như tiếng rên. Sồng ngẩng mặt lên. Phía trên dốc có một người đang cố bám vào tảng đá. Cả một thân hình như chiếc lá lơ lửng giữa trời, chỉ một cơn gió to là rơi xuống vực. Cái áo vuột khỏi tay, rơi trên mặt nước. Sồng chạy như có ma đuổi phía sau, có người giục phía trước. Đến nơi thì thấy đó là một người đàn ông. Mặt đã đỏ phừng, hai bàn tay bám vào đá cũng nhợt đi, chắc không cố được thêm lâu nữa. Đôi mắt nhắm chặt. Sồng chạm vào tảng đá. Đá chông chênh, lăn xuống là đè lên người, không ai nhận ra nữa thôi. Không có ai giúp. Sồng nằm xuống, cố sức ấn tảng đá.

   Phát hiện có người tới, anh ta cố mở mắt ra nhưng rồi lại nhắm ngay vào, kịp hét lên một tiếng: "Dây"!

   Sồng nhìn quanh, có một sợi dây thừng gần đó. Sồng buộc một đầu dây vào thân cây, thả một đầu xuống cho người phía dưới. Bám vào sợi dây! Phải một lúc sau anh ta mới buông được một tay, rồi cả hai tay, từ từ lên. Lên tới nơi thì nằm vật ra tảng đá. Sồng cũng ngồi thừ một bên, thở không ra hơi. Định bụng đi về mà chân chưa bước nổi. Cố đứng dậy thì bị bàn tay người con trai nắm chặt chân.

   - Tên gì thế cho Sín này cảm ơn?

   - Thấy người gặp nạn thì giúp thôi.

   Sồng rút chân lại, cố đứng dậy, ở lâu người nhà mà nhìn thấy thì chết. Ai hiểu cho Sồng, đến chồng cũng chẳng hiểu. Sồng bỏ về, bỏ chàng trai cứ nằm như thế. Cho tới khi anh ta ngồi dậy nhìn theo bóng Sồng chỉ còn thấp thoáng sau những lùm cây dại. Người đâu mà đẹp thế, lại nhanh như thỏ. Đến giờ Sín chưa nhìn thấy ai đẹp thế. Mặt Sín ngây ra, chẳng phải vì mệt.

   Về đến nửa đường thì nhớ ra cái áo của chồng. Trôi ra suối mất rồi. Về nhà phải bảo với chồng làm sao?

   Sồng về đến sân thì cơm rượu cũng xong. Mọi người ra về. Mẹ chồng bảo giặt mỗi cái áo chứ có vào rừng chặt củi đâu mà lâu thế. Sồng khom người, úp mặt vào đám mâm bát. Mấy người đàn bà mỗi người một việc. Đàn ông say thì nằm lại trên chiếu mà ngủ đến khi nào tỉnh hoặc chờ người nhà đến đưa về.

   Không biết chồng có say không, khi tỉnh dậy có nhớ tới cái áo nữa không? Mà người đàn ông kia đã về tới nhà chưa? Nhà ở đâu không biết. Lần sau thì phải cẩn thận, con dốc đó chẳng chừa ai đâu, chân không quen là trượt ngay mà. Người đàn ông ấy ở bản nào sao mà Sồng không biết? Chưa gặp bao giờ. Mà cũng tại Sồng chẳng đi đâu ra khỏi nhà, quanh đi quẩn lại cũng từ nhà ra bếp, lên nương. Sồng cũng từng biết một người con trai nhưng người ấy chê bản nghèo bỏ đi rồi. Sồng cũng không chờ được...

   Mặt Sồng nóng ran, dạ cứ bổi hổi, bàn tay khua cái chảo cũng như gãy mất rồi. Sồng úp mặt vào đám mâm bát. Mấy chị dâu cũng úp mặt vào ấy. Tiếng đàn ông say rượu ngáy vọng ra...

***

   Tiếng chó, tiếng người cười...Trăng đã bắt đầu lên đỉnh đầu, to nhưng lờ mờ không trôi.

   Sồng rón rén mở cánh cửa buồng, tiếng kẹt kẹt làm Sồng giật mình. Ánh đèn từ bên ngoài hắt vào lờ mờ soi sống mũi thẳng tắp, đôi lông mày đen rậm, đôi môi đỏ và dày. Sồng ngồi thu mình vào góc nhà, tựa lưng vào cánh cửa, mắt khép lại. Mở mắt thấy chồng trở mình quay mặt vào trong, giường trống một khoảng. Lại nhắm mắt, sương xuống, người lạnh ngắt. Tỉnh dậy thấy chồng kéo chăn đắp ngang ngực nằm im. Sồng lại nhắm mắt...

***

   Chợ đã chật người mua, bán. Lần đầu tiên từ ngày về làm dâu Sồng được đi chợ. Bố chồng bảo, chồng không có nhà thì chỉ được ở trong nhà thôi, không được ra ngoài. Mẹ chồng dặn đi đâu thì cúi mặt xuống, đừng ngẩng đầu lên, đàn bà chồng không có nhà mắt không được nhìn đàn ông, con trai. Sồng im lặng, không đi chợ, cũng chẳng nhìn thẳng mặt ai bao giờ. Đàn bà không có chồng ở nhà cứ như người mắc tội, đi đâu làm gì cũng rón rén, bẽn lẽn, như con nai, con hươu trong rừng mắc bẫy, muốn thoát ra để chạy mà không chạy nổi, đành đứng đấy hết ngày này qua ngày khác rồi trái tim héo đi thì chết. Sồng qua mấy hàng tìm mua cho chồng cái áo, cái áo phải giống như hôm chồng mặc.

   Phiên chợ rộn ràng, bên ngoài bán, bên trong người ăn, người ngồi uống rượu. Những tiếng cười, nói vang vang, chẳng nhận ra giọng ai quen, ai lạ. Bụng định đi về thì có tiếng nói phía sau lưng:

   - Này, có phải...?

   Sồng giật mình quay lại.

   - Có nhớ Sín này không? Đã bảo mà, có duyên thì sẽ gặp thôi.

   Sồng cúi mặt định bước đi. Chợt cánh tay bị giữ lại.

   - Con dốc đó...

   Sồng gỡ tay người đàn ông ra khỏi cánh tay mình rồi cúi mặt đi như chạy. Anh ta đuổi theo sau. Sồng càng đi nhanh hơn. Chân vấp vào đá, ngã chúi đầu về phía trước. Chưa kịp đứng lên thì anh ta tới, nắm lấy cánh tay kéo dậy.

   - Có đau không?

   Sồng im lặng, đầu vẫn cúi xuống, ngón chân gi gỉ máu. Chẳng thấy đau ở ngón chân, chỉ thấy ngực mình đau thắt, muốn khóc mà nước mắt không rơi. Lâu lắm rồi, từ ngày về làm dâu không có ai hỏi Sồng có đau không? Có buồn không? Sồng vẫn sống, vẫn vào ra và vẫn lên nương, vào bếp, vẫn cúi đầu là được.

   Anh ta nhét vào đầu ngón chân Sồng ít lá vò nát rồi đứng lặng nhìn Sồng đi như có ai đuổi phía sau.

***

   Người đàn bà ấy cách nhà Sìn hai quả đồi. Giờ Sìn mới biết tên, biết bông hoa đẹp ấy đã có chủ, đã làm dâu nhà giàu nhất bản, làm vợ người học cao nhất vùng này. Vậy mà sao nhìn ánh mắt ấy buồn rầu thế, bông hoa đẹp nhưng buồn thì cũng héo đi mất thôi. Sìn nghĩ thế mà chân không muốn bước.

   Sìn sống cùng mẹ già, ngày ngày lên rừng tìm lá cây làm thuốc, tìm trầm. Sức vóc trai tráng giúp Sìn thoát chết mấy lần, lần gặp Sồng là lần nguy hiểm nhất. Không có Sồng nhanh ý thì Sìn đã chết mất xác rồi. Sìn nhớ cái dáng vẻ nhanh nhẹn khi cứu người, khác hẳn với cái vẻ buồn rầu, cam chịu của người đàn bà đẹp ấy.

***

   Chồng ngồi trên chiếc ghế ngoài sân rộng, tay vuốt ve con chó cún. Con chó bị dội nước vừa chạy vừa kêu ủng ẳng. Sồng mang đồ ăn vào bếp. Lửa bắt đầu thơm lựng, trong nhà đã bày sẵn rượu chỉ chờ bê đồ ăn lên.

   Cuối tháng mười, gió đã bắt đầu lùa lạnh ngắt trên nương, gió luồn cả vào những tàng cây trên đồi, luồn cả vào váy áo đàn bà lên nương, má ai cũng hồng như những quả đào cuối vụ. Chỉ có mảng đồi là ấm áp, lạ lùng. Vạt hoa tam giác mạch nối dài như chiếc khăn thêu uốn lượn quanh những quả đồi. Đôi chân em gái lên nương cũng nhẹ nhàng hơn, đôi tay bé xíu ngắt những chiếc lá xếp đầy quẩy tấu mang về nhà. Những bông hoa tam giác mạch như trăm nghìn những nụ cười. Sồng đứng lặng, từ nãy tới giờ không nhận ra đôi chân mình tê cóng vì lạnh. Sồng cũng yêu loài hoa ấy, ngỡ ngàng trước sức sống tiềm tàng của nó. Trên mảnh đất cằn khô này mà nó vẫn sống, nở hoa cho mỗi độ mùa về, bạt ngàn, rực rỡ. Sồng thấy mình lạc giữa bạt ngàn hoa ấy, cái mặt cứ cúi xuống thế thôi. Hoa cũng nở đúng mùa, đẹp hết mình cho lúc bung hương. Vậy mà... Sồng nắm bàn tay mình. Lạnh rồi. Lạnh suốt bao mùa không rõ nữa. Bàn tay quen làm, quen chất củi, nấu rượu thịt, chẳng thể chạm vào những bông hoa ấy, ngắt một nụ mang về.

   Sồng cúi đầu bước trên lối đầy hoa cỏ, nhìn xuống ngón chân mình máu đã khô đặc chợt nhớ đôi bàn tay đắp thuốc. Lạ thế, người chạm vào ngón chân, chạm vào vai mình lại không phải chồng.

   Gió tạt vào người lạnh rát, mặt trời vùi mình vào đám mây kéo dần xuống núi. Những tia nắng mỏng manh buông xuống vai.

***

   Đêm.

   Mùi rượu trong nhà đã bay theo gió, chỉ còn ánh lửa bập bùng, khói lởn vởn là là bức vách. Tiếng vài con muỗi vo ve trên đầu, ù ù bên tai. Sồng ngồi thu mình trong góc bếp, phồng má thổi lửa, tay tách hạt ngô, miệng lẩm nhẩm hát bài ngày ở nhà vẫn thường nghe mẹ hát "Này cô gái đẹp, em đi đâu mà vội vàng. Chân em bước qua bao suối, qua bao đèo. Em tìm gì, chỉ tìm người em thương..."

   Tách đến khi tay phồng rộp lên, miệng khô đặc thì dựa lưng vào tường mà ngủ. Vào trong nhà nhìn chồng lại không sao ngủ được. Chồng quen nằm giữa giường, hai tay đặt trước ngực ngủ rồi. Sồng mà vào nằm bên là chồng lại xuống dưới đất. Chồng không quen mùi trên áo Sồng, không quen mùi trên tóc Sồng.

   Mắt vừa khép thì thấy vai mình bị bấm mạnh, lay khẽ:

   - Sồng à, vào xoa đầu cho tôi.

   Sồng đứng lên, lách mình qua khe cửa hẹp. Mùi dầu sực nức, hai bàn tay xoa dầu, bóp mạnh lên trán. Xoa tới lúc hai bàn tay mỏi nhừ, chồng cũng chìm vào giấc ngủ thì mắt giờ chẳng khép lại được nữa, mùi chồng đặc quánh. Cứ nằm xuống mà ngủ thôi, chồng mình mà. Cơ mà tủi lắm.

   Đêm dài như gió.

***

   Sương còn chưa tan trên lá, hơi sương và gió ngăn ngắt. Sồng đeo gùi lên nương. Muốn qua vạt đồi bạt ngàn màu hoa hồng tím ấy. Người ở xa kéo nhau về vào giữa mùa hoa. Sồng qua chỉ để thấy mình còn trẻ lắm, chưa về làm dâu, chưa thành đàn bà. Gùi còn chưa nặng trên vai, bước đi còn nhẹ, nhanh lắm, cỏ lướt qua ướt cả váy áo. Tiếng ai hát bên suối, lời hát nghe vui lắm "Chồng ta uống rượu say ta cõng chồng ta về... Chồng ta chứ ai. Ngựa không cõng được chồng ta qua con dốc, ta cõng được chồng ta qua mấy quả đồi". Sồng tần ngần, mặc gió tạt vào mặt ran rát, miệng lẩm nhẩm theo từng câu hát, mắt chẳng nhìn đường nữa, nhìn vào đôi chân bước.

   Tiếng gió thổi, tiếng người cười nói.... Đoàn người bước đi. Trong đám người ấy chồng cười nói với cô gái có mái tóc dài xoăn từng lọn, chiếc váy cũng khác với váy Sồng mặc. Nụ cười cũng khác. Mẹ chồng bảo khách của chồng dưới xuôi lên chơi. Đêm ấy nhà lại rộn ràng. Sồng cúi đầu vào bếp rồi lại cúi mặt vào đám mâm bát. Tới khi trăng lên thì vai mỏi nhừ, chân không muốn bước nữa. Đêm ấy lửa cháy tới khuya, khói nồng nặc cả gian bếp, khói quện vào tóc, âm ấm lạ. Khách ngủ lại nhà, ở gian buồng phía trong cạnh bếp, mùi hương không lẫn với mùi khói. Sồng lách mình qua khe cửa vào phòng. Chồng đã nằm im, ánh trăng hắt qua song lúc rõ, lúc mờ. Tiếng gió rít bên ngoài lạnh buốt... Tiếng bước chân khe khẽ, chồng trở dậy, bước qua Sồng. Sồng cũng dậy theo, muốn biết ai ngoài đó. Bên ngoài chẳng thấy ai. Lửa phía bếp âm ỉ cháy. Căn phòng phía bếp cửa khép hờ, rồi một bàn tay khép chặt lại. Lửa phía ngoài tắt ngấm, khói vảng vất...

   Hôm sau thì khách dưới xuôi về, mẹ chồng chuẩn bị quà cho khách mang đi. Khách nhìn Sồng tay còn bám đầy cám lợn cúi đầu chào. Chồng tiễn khách ra tới đường cái bắt xe về. Mẹ chồng bảo phải có một đứa con đi. Đàn bà lấy chồng không có con cũng chỉ như cái cối đá để góc bếp. Sồng im lặng, nghĩ tới đêm, nghĩ tới cánh cửa phòng cạnh bếp khép hờ… Đêm mai thì chồng đi.

   Tiếng khèn quẩn quanh theo gió. Bóng người đàn ông ngồi trên tảng đá gọi người thương. Khói hay sương mù trên đỉnh núi, chờn vờn trên mái tóc. Hơi lạnh đã luồn vào váy áo đàn bà lên nương. Những tia nắng mỏng manh buông mình xuống thung lũng, lung linh trên vạt đồi bạt ngàn hoa, âm ấm bàn tay.