Vừa mới thấy bóng dáng người ở ngoài ngõ con chó vàng mừng rỡ sủa liên hồi, tôi nhìn ra thấy má cười thật tươi, trên tay xách một bịch rong biển. Chưa kịp hỏi má đã “rao”: “Ai xu xoa hông nào?”. Chị em tôi nghe tên “xu xoa” vội vàng chạy ùa ra đón má, trong đầu hiện lên chiều nay với cốc xu xoa mát lành.

   Có thể với nhiều địa phương khác không biết đến xu xoa nhưng với quê tôi, một vùng ven biển miền Trung thì xu xoa đã quá quen thuộc mỗi khi hè về. Xu xoa là một món ăn dân dã, giải nhiệt mà ai ai cũng thích. Nó được làm bằng một loại rong biển mọc trên gành đá quanh các cù lao. Tôi nhớ những ngày hè nắng bắt đầu chói chang thì người dân quê tôi lại chuẩn bị đi lặn biển vớt rong về làm xu xoa. Tôi vẫn thường theo ba má đi vớt rong. Vì còn nhỏ nên tôi chưa được phép xuống biển, chỉ đứng trên bờ coi nhưng cũng thích thú vô cùng. Cứ một chặp má tôi ngoi lên mặt nước trên tay đầy nhóc những chùm rong là mắt tôi lại cười tít cả lên. Lặn chừng vài ba tiếng đồng hồ là có được một bữa làm xu xoa cho cả nhà ăn thả ga.

   Vì quen thuộc nên má thuộc lòng loại rong mà để nấu xu xoa ngon nhất. Má nói để nấu xu xoa ngon tuyệt hạng phải chọn những loại rong già, chắc khỏe, màu rong xanh nhạt, không có rong đen lẫn vào. Rong sau khi vớt lên má giũ nhiều lần với nước biển cho sạch rồi mới mang về nhà chế biến. Công đoạn công phu nhất có lẽ là làm sạch rong biển. Bởi loài rong vốn dĩ ở dưới biển dính sỏi đá, các loại khác nên phải cần tỉ mẩn tách bỏ chúng. Hai chị em tôi ngồi cả buổi mới có thể làm sạch chỗ rong má vớt. Đến khi làm sạch rong thì phơi phô dưới nắng ép lại thành bánh để dùng dần. Vì thế không chỉ mùa hè mà các mùa khác trong năm nếu thích vẫn có thể nấu xu xoa để ăn.

   Rong sau khi lặt sạch thì cho vào nồi nấu với lượng nước xâm xấp. Thêm một bí quyết để rong được sạch và rã nhanh hơn má vắt vào nồi nước thêm chừng một quả chanh, hoặc mấy quả tắc. Rong sôi chừng 5-10 phút thì bắt đầu đổ ra một tấm vải màn để ép chặt lấy nước cốt xu xoa. Nếu muốn nước cốt ra nhiều hơn thì dùng sức tay vò thật kỹ, cách vò mà như má tôi thường đùa vui là “giặt xu xoa”. Vì động tác không khác gì khi đang giặt quần áo. Nước xu xoa chảy ra vào một cái nồi sạch, độ mấy tiếng sau thì đặc quánh có màu xanh đậm. Nhìn miếng xu xoa núng nính, mềm như những miếng thạch thích vô cùng. Từ miếng to, cắt thành miếng nhỏ vừa ăn cho vào ly thêm chút nước đường, vài sợi gừng và mấy viên đá là có ngay ly nước bổ dưỡng, mát lành.

   Còn nhớ những ngày hè nắng nóng, mồ hôi ra nhiều má lại vào bếp cặm cụi nấu xu xoa cho cả nhà. Rồi xu xoa theo chân má với gánh hàng nhỏ xíu bên hông chợ cóc kiếm đồng ra đồng vào. Đó là những ngày cực nhọc nhất với má. Mỗi lần nhớ về má tôi lại nhớ hình dáng gầy còm, nhỏ xíu, quẩy quang gióng với hai nồi xu xoa thật to. Và cả những lần má tỉ mẩn “giặt xu xoa” nữa. Má làm như một con thoi, lặng lẽ chắt chiu. Chị em tôi học cách tiết kiệm, cần cù từ má, biết ơn gánh xu xoa đã nuôi chúng tôi khôn lớn, trưởng thành.

   Nhoáng cái mà đã gần hai mươi năm trôi qua. Xu xoa bây giờ người ta vẫn nấu nhưng dường như ít hơn hẳn ngày trước. Trẻ con cũng có nhiều lựa chọn hơn, chúng chẳng hào hứng đón nhận ly xu xoa như trẻ con chúng tôi ngày trước. Chiều nay, cơn gió hè hầm hập thổi qua, như thổi vào lòng tôi bao ký ức thân thuộc của ngày thơ ấu. Thốt nhiên, tôi thấy miệng mình mát lạnh, từng miếng xu xoa tan chảy hòa quyện cùng vị ngọt đậm đà. Khi đó tôi biết mình đã quá nhớ về món xu xoa thân thương, và thèm vô cùng được trở về ngày thơ yêu dấu…