Trên những nẻo đường chon von hướng về Tây miền bán sơn địa huyện Hàm Thuận Nam (tỉnh Bình Thuận), rẻo đất quê hương cuối Nam Trường Sơn. Đồi núi thấp trập trùng, thiên nhiên tạo hóa thổ nhưỡng muôn vàn đá sỏi trải rộng khắp miền. Nghiêng nghiêng thoai thoải dốc triền uốn lượn lưng đồi. Dừng bước chân lối cỏ quen. Nâng vạt áo thấm mồ hôi rịn. Lắng nghe tiếng gà gáy vang vọng báo thức lúc bình minh. Ngóng tiếng máy cắt cỏ xung động từ xa, rền vang dư âm trong lèn đá, nghe tiếng máy xe tải vận chuyển trái rồng rồ ga vượt dốc, khách nhận ra rằng có nông trang chuyên canh vườn thanh long lẫn khuất nép mình sau làn khí đá núi bốc lên ngùn ngụt sau ngày nắng dội bạo liệt.

   Nắng mới dựng lên, sương lam khí núi tan rồi, tầm nhìn xa thấy tỏ rạng nông trang, đồi vườn tiếp nối đồi vườn san sát nhau. Cây thanh long xếp hàng thẳng thớm dọc ngang bên triền đồi. Đội hình thanh long bạt ngàn, nương dựa, “nắm níu tay nhau” chung quanh lòng hồ nước xanh trên núi. Nguồn sinh lực quan trọng nuôi dưỡng cây thanh long phát triển lớn mạnh. Nguồn nước dự trữ trong lòng hồ là nước trong sạch để phun tưới cây, góp phần đảm bảo chất lượng hàng hóa trái rồng.

Ngàn hoa thanh long - Ảnh: Dương Lệ Tâm

   Đời cha đã trồng cây thanh long nơi đồi vườn miền cao đá sỏi. Công việc nông gia truyền đời thế hệ kế thừa. Đời con thừa hưởng sản nghiệp, thấu hiểu tập tính cây thanh long thích sinh trưởng trên đất cao ráo, đất đồi, đất triền. Cây thanh long thích ánh nắng toàn phần. Cây không thích bị vật che chắn ánh nắng. Đặc biệt, cây yêu thích ánh sáng điện. Mùa này, ngàn bóng điện quang giăng đồi như phố. Hoa thanh long lụa trắng lung linh sương khuya.

   Miền bán sơn địa chuyển mùa khô, ngày nắng nóng gay gắt hơn, đêm khí đá lạnh sâu hơn. Tiểu khí hậu khắc nghiệt, nhiệt độ ngày đêm chênh lệch khó ưa, gây choáng, sốc cho người. Mấy năm trước, canh tác thực dụng tới cực đoan, đốn hạ tất cả xoài, mít, đào lộn hột… để “độc tôn” chủ lực cây thanh long là “hoàng hậu”. Vắng bóng mát cây xanh, làn da anh và em bị nắng hun háp “nhừ tử”, nâu sạm, đen nám. Đừng trách chi đàn ông, thanh niên vùng trồng thanh long có làn da còn chưa đẹp. Các cô than thở: “Chồng em làm vườn bạt mạng lắm, không chịu đội nón, kêu cành thanh long gạt rớt nón, nên ảnh cứ để đầu trần dang nắng dội”.

   Bởi vì anh yêu thương cây thanh long, nên anh chìu chuộng, chăm chút cho cây, sớm nắng chiều mưa không quản ngại gian nan. Nắng sáng lóa rực rỡ dựng trên đồi vườn. Nắng chói gắt táp nám phần thân thể anh lộ ra. Cổ, cánh tay, khuôn mặt anh bị nắng hun chang chác. Nắng đổ lửa trên đầu. Nắng bạc vai áo sờn. Nắng hun anh già háp. Nắng toàn phần, mặt trời như quầng lửa ập xuống nông trang, hun háp, vật vã. Cây thanh long như biết thương yêu anh, bung xòe nở ngàn hoa trắng thanh thoát như dải lụa mềm xoa dịu vơi bớt nỗi lao khổ nhọc nhằn. Cây đơm muôn trái rồng bụ bẫm, đỏ thắm dâng người cuộc sống sung túc, phồn vinh. Tất thảy đó là một tình yêu thủy chung của anh và em và “hoàng hậu” thanh long.

   Khi cơ bắp thân thể bị chùng xuống vì nắng nóng, anh và em khát thèm làn gió trời mênh mang thổi qua trên đầu; khát thèm làn gió từ phương nam dào dạt hào phóng ban phát lên đồi vườn thanh long. Nhưng chỉ thấy trụ thanh long vây kín bốn bề, gió làm sao thổi qua! Thầm trách chủ vườn canh tác quá thực dụng, đất rộng thênh mà sao không chừa một khoảng lối để làn gió thổi qua thông thoáng hạ nhiệt ngày nắng quái. Khoảng lối thông thoáng này cũng tạo thuận lợi vận chuyển trái rồng và phương tiện vật dụng nông cụ.

   Thời tiết chuyển mùa nắng. Gió đứng lặng im. Không khí keo sệt. Anh và em bị nắng quái nung trui “không nói nên lời”. Hơi thở nóng. Cơ bắp nóng. Thần kinh nóng. Thân thể vận động bị chùng lại. Nắng nung đất đồi đá sỏi nóng rừng rực. Các chị, các cô làm việc ngoài trời phải mặc hai bộ quần áo, trùm khăn choàng kín mặt, bao tay, vớ chân bịt kín thân thể, chỉ lộ đôi mắt. Anh khó mà nhận ra em nếu không nghe được tiếng nói cười.

   Lúc nắng dội bạo liệt, anh và em tháo mồ hôi, rão chân tay, háo hức uống nước. Hương vị ngọt mát của nước khoáng, nước trà, nước chanh, nước mía… là nguồn sinh lực bù đắp năng lượng cho cơ bắp duy trì hoạt động. Chủ vườn cung cấp đủ nước tăng lực cho người làm vườn kịp thời, đúng lúc đang cần là chủ vườn tốt bụng được mọi người khen ngợi. Chủ vườn nào keo kiệt, bủn xỉn khi thời khí khắc nghiệt, nắng dội đầu người, là sẽ bị tai tiếng thị phi, “bà Tám” nói hành không tiếc lời.

   Miền bán sơn địa Hàm Thuận Nam biết bao nhiêu cơ man nào là sỏi đá. Đá lộ thiên. Đá vỉa ngầm. Đá trắng góc cạnh sắc nhọn. Đá xanh chồng chồng lớp lớp. Đá đen như quặng than đá. Đá vôi phèn lẫn trong đất. Sỏi gan gà tràn lan, đầy rẫy. Thổ nhưỡng hầu hết đất sét hoặc đất thịt nặng xen lẫn đá sỏi. Địa mạo dày đặc đá sỏi gây nhiều khó khăn cản ngại cho sản xuất nông nghiệp.

   Ai đã từng đổ mồ hôi công sức  trên thửa đất vườn nơi đây, thấu hiểu đá sỏi gây buồn phiền, đau đớn, khóc thương. Máy khoan lổ trụ thanh long khỏe như voi mà còn bị đá xeo nạy, bung xích, “khóc mếu”. Vẫn thường xảy ra máy cắt cỏ va đập đá, tuột nhông, lưỡi dao vẹo sứt, hình dạng méo mó. Đá phóng vút như đạn lạc gây thương tích cho người làm vườn không cẩn trọng. Các chị làm vườn rầu rĩ: “Chồng em liều mạng lắm! Mang máy cắt cỏ mà không chịu đeo kính bảo vệ mắt, không mang ủng cao cổ”. Đá bắn vào con mắt là đóng sập ước mơ đẹp của cuộc đời, tắt phụt ánh ngày tươi sáng. Đá bay tét mũi. Đá cắt sứt tai. Đá đập dập ống chân. Đá va gãy lưỡi dao gây vết thương chí mạng. Bàn tay anh và em phồng rộp, chai sần, kiên tâm thu lượm đá. Đá trong đất lại trồi lên. Đời cha cho tới đời con, lòng người mong muốn thửa đất vườn đồi thành thục, thông thoáng. Vai anh mang máy la to rền vang phơ dao cắt cỏ mà không bị cản ngại nào.

   Nơi khí hậu và thổ nhưỡng khắc nghiệt như vầy, nhưng loài thực vật họ xương rồng là cây thanh long đã góp công tạo nên thành quả phát triển kinh tế xã hội. Tới bây giờ, chưa có loại cây trồng nào có thể soán được ngôi vị “hoàng hậu” đã được tôn vinh. Cây thanh long được sinh trưởng trên đất đồi sỏi đá, cây quang hợp ngày nắng toàn phần, chuyển hóa diệp lục, thì cây được xanh, mập, khỏe, trổ hoa  trắng muôn đóa lụa mịn màng, kết trái rồng bụ bẫm, xinh đẹp, đỏ thắm, ngon ngọt. Cây thanh long rất ghét trồng ở nơi không đủ giờ nắng, rợp bóng, râm mát; cây rất ghét trồng ở nơi đất thấp, ngập nước, úng rễ. Có những ngày mây giăng phủ đầy trời, cây thanh long phai nhạt màu xanh, “cây buồn nhớ mặt trời, cây héo sầu ủ rủ bên đồi”. Gió mùa đông bắc thổi hì hụi qua lèn đá cõng theo chút lạnh về. Mùa này vụ chong đèn, đồi vườn thanh long đêm nay rực rỡ muôn ngàn ánh điện thắp sáng lên niềm hy vọng bội thu trái rồng được giá cao.